บทเรียนการหลุดพ้น ‘กับดักรายได้ปานกลาง’ ของประเทศเอเชีย

เกี่ยวกับเอกสาร

การหลุดพ้นจากกับดักประเทศรายได้ปานกลางสู่ประเทศรายได้สูงถือเป็นเป้าหมายการพัฒนาที่สำคัญของประเทศสมาชิกความตกลงอาเซียน ภายใต้พื้นฐานความเชื่อว่าความสำเร็จทางเศรษฐกิจจะนำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรืองด้านอื่นควบคู่กัน อย่างไรก็ตามรายงานของสถาบันธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชีย (หมายเลข 1507) เรื่องด้านมืดของการหลุดพ้นจากกับดักรายได้ปานกลาง : บทเรียนจากญี่ปุ่น สิงคโปร์ และเกาหลีใต้ ได้ตั้งคำถามพื้นฐานว่า ความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจเพียงพอหรือไม่ที่จะส่งเสริม“การเจริญงอกงามของมนุษย์” ทั้งมิติทางสังคมและสิ่งแวดล้อมซึ่งถือเป็นเป้าหมายสำคัญของการพัฒนาที่ยั่งยืน

รายงานฉบับนี้ได้อาศัยกรอบวิเคราะห์ SAGE ซึ่งประกอบด้วย 4 มิติของความเจริญงอกงามของมนุษย์ ได้แก่  Solidarity: ความรู้สึกร่วมและความเชื่อมโยงทางสังคม  Agency: ความสามารถในการกำหนดทิศทางชีวิตของตนเอง  Gain: ความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจ ซึ่งวัดจากรายได้ประชากรต่อหัว Environmental stewardship: ความรับผิดชอบต่อธรรมชาติและระบบนิเวศ 

รายงานฉบับนี้ค้นพบว่าแม้ว่ารายได้ประชากรต่อหัวจะเพิ่มขึ้นในประเทศอย่างญี่ปุ่น สิงคโปร์ และเกาหลีใต้ แต่อัตราการเพิ่มขึ้นในองค์ประกอบอื่นๆ ของ SAGE ไม่ได้สอดคล้องกันแต่อย่างใด กรณีญี่ปุ่นพบว่ารายได้ที่เพิ่มขึ้นมีความสัมพันธ์เชิงลบกับความสามารถในการกำหนดทิศทางชีวิตของตนเองและการดูแลสิ่งแวดล้อม ขณะที่ความเป็นปึกแผ่นทางสังคมไม่แสดงความสัมพันธ์ที่ชัดเจน

สำหรับสิงคโปร์พบว่ารายได้มีความสัมพันธ์เชิงบวกกับความรู้สึกร่วมและความเชื่อมโยงทางสังคม  แต่ไม่สัมพันธ์กับความสามารถในการกำหนดชีวิตตนเองหรือสิ่งแวดล้อม เกาหลีใต้พบว่าความสัมพันธ์เชิงลบอย่างมีนัยสำคัญระหว่างรายได้และสิ่งแวดล้อม ขณะที่มิติด้านอื่นไม่เปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ

ข้อค้นพบเหล่านี้ชี้ว่า “ความสำเร็จในการพัฒนาเศรษฐกิจ” ไม่ใช่เครื่องรับประกันความสำเร็จด้านการพัฒนาสังคมหรือสิ่งแวดล้อม  ผลการพัฒนาเศรษฐกิจนำไปสู่สามกับดักใหม่หลังพ้นกับดักรายได้ปานกลาง ประกอบด้วย กับดักความแตกแยกทางสังคม : เนื่องจากความเหลื่อมล้ำทางรายได้ในทั้งสามประเทศก่อให้เกิดการแตกแยกของกลุ่มประชากร ยกตัวอย่าง ญี่ปุ่นมีปัญหาประชากรสูงอายุที่อยู่อย่างโดดเดี่ยว  สิงคโปร์มีการแบ่งแยกชนชั้นอย่างลึกซึ้ง เกาหลีใต้มีกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่ขาดศรัทธาต่อระบบเศรษฐกิจ-สังคม 

การเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็วมาพร้อมกับแรงกดดันทางการงาน การศึกษา และวัฒนธรรมที่เน้นความสำเร็จส่วนบุคคล เช่น ญี่ปุ่นเผชิญปัญหาเสียชีวิตจากการทำงานหนัก  เยาวชนเกาหลีใต้เผชิญภาวะเครียดจากการเรียนสูง  นอกจากนั้นความเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมยังส่งผลให้โครงสร้างครอบครัวอ่อนแอลง และส่งผลให้คนชราเผชิญภาวะโดดเดี่ยวเพิ่มขึ้น

ประเทศเหล่านี้เผชิญกับดักการเสื่อมโทรมของสิ่งแวดล้อม เนื่องจากการเติบโตที่ขับเคลื่อนโดยอุตสาหกรรมและเทคโนโลยีในทั้งสามประเทศ ส่งผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง เช่น มลพิษทางอากาศ การจัดการขยะ และการบริโภคพลังงานสูง แม้ว่าจะมีการพัฒนาเทคโนโลยีสีเขียวในระยะหลัง แต่ปัญหาก็ยังคงอยู่

รายงานวิจัยนี้เสนอว่าประเทศกำลังพัฒนาไม่ควรยึดติดกับเป้าหมายรายได้สูงเพียงอย่างเดียว แต่ควรวางเป้าหมายการพัฒนาที่ครอบคลุม “การเจริญงอกงามของมนุษย์” ในทุกมิติ  โดยเฉพาะสนับสนุนการเติบโตแบบมีส่วนร่วม ลดความเหลื่อมล้ำผ่านระบบภาษีและสวัสดิการ การเสริมสร้างความเป็นปึกแผ่นของชุมชน เช่น การสนับสนุนเศรษฐกิจท้องถิ่น วัฒนธรรม การมีส่วนร่วมทางสังคม การสร้างระบบการตัดสินใจแบบมีส่วนร่วม เพื่อส่งเสริมความโปร่งใสและความรับผิดชอบ การพัฒนาการศึกษาทั้งสายวิชาการและสายอาชีพ โดยคำนึงถึงการเปลี่ยนแปลงของตลาดแรงงานและความยั่งยืน การบังคับใช้กฎเกณฑ์สิ่งแวดล้อมที่เข้มงวด และส่งเสริมให้ภาคเอกชนรับผิดชอบต่อผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

ผู้เขียน
วิมล ปั้นคง
รองผู้อำนวยการ (วิชาการ)
สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (ITD)
www.itd.or.th
ตีพิมพ์ : หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ Section : First Section/World Beat
ปีที่ 38 ฉบับที่ 12926 วันพุธที่ 18 มิถุนายน 2568
หน้า 8 (ล่าง) คอลัมน์ “Asean Insight”